Histaryske Begraafplak Sintrum Warkum

Dat Sinkel fan katolike komôf wie, docht net bliken út de stien. Warkum hie fierder allinnich in joadske begraafplak, dêrom waard hy op it algemiene tsjerkhôf begroeven. It grêfmonumint sil yn de 19e iuw in protte opskuor jûn hawwe troch syn grutte. Doe sil it ek noch aardich allinnich stien hawwe.

* Cloppenburg (Dútsl.) 23 septimber 1798 – † Zuiderzee 1833

De rol fan Dútsers ûnder ûndernimmers yn Ljouwert wie yn de 19e iuw opfallend. Grûnlizzers fan de grutte konfeksjeateliers wiene Dútske “lapkepoepen” of “fijndoekspoepen”, sa’t se yn de folksmûle neamd waarden. Yn 1826 (1829? [MM]) iepenen Hermann en Joseph Sinkel, ôfkomstich út Dútslân, harren manufaktuersaak oan de Nieuwstad yn Ljouwert. Sy wiene de earsten dy’t klean ferkochten foar fêste prizen út foarried en tsjin kontante betelling. It bleau net by klean; ek oare guod kaam yn it assortimint. De winkel fan Sinkel sette de guod út yn in etalaazje, wat doedestiids net wenst wie. Nei in grutte útwreiding yn 1845 giene sy fierder as magazyn: it earste warenhûs fan Ljouwert. Dizze formule waard nei 1870 sa populêr, dat oaren it oernamen.
Wa ken net it bekende ferske:

In de winkel van Sinkel
is alles te koop,
potten en pannen,
mosterd en stroop,
hoeden en petten,
Ook damescorsetten……….

Ien fan de Sinkels, nammentlik Joseph Maurits Anton Sinkel, hat it súkses fan harren formule net meimakke. Hy kaam tragysk oan syn ein tidens in reis nei Amsterdam. Wy lêze it op syn grêfmonumint, dat him oan de súdkant fan de let-goatyske Grutte of St. Gertrudiskerk yn Warkum befynt:

‘Joseph Maurits Anton Sinkel
berne 23 septimber 1798
te Cloppenburg Hartochdom Oldenburg
troud 27 oktober 1832
mei Dorothea Schenkberg
op syn reis fan Ljouwert, syn wenplak,
nei Amsterdam yn ‘e jûn fan 28 desimber
dêrnei ûngelokkich
oer board fallen en ferdronken
Syn lyk waard op 27 maaie 1833
oan dizze kust weromfûn
en op dit plak begroeven
Treurje jo om it ûngelok dat him, jo freon, oerkaam
wijd dan syn dierbere siel jo fûleindige gebed
Dat er rêste mei yn frede’

It grêfmonumint fan Sinkel falt op troch syn grutte en foarm. Yn it Ingelsk soe men dit in ‘boxtomb’ neame. It is yn feite in grutte doaze fan Belgysk hurde stien dy’t op it grêf pleatst is en ôfdutsen mei in swiere stienplaat. Dêrmei leit it lêsbere part fan it monumint mear as in meter boppe de grûn. De tekst nimt it grutste part fan de stien yn beslach en is wat ferlege, sadat de stienhouwers ferhege letters meitsje koene. Under de tekst is in swart flak mei yn it sintrum in linsfoarmige kartouche. Dêryn in skedel mei krúsjende bonken – in dúdlik symboal fan de dea. Dat Sinkel katolyk wie, docht net bliken út de stien. Omdat Warkum allinnich in joadske begraafplak hie, waard er op it algemiene tsjerkhôf begroeven.

It monumint sil yn de 19e iuw in protte opfallend west ha troch syn grutte. Doe stie it noch frij allinnich. Pas oan de ein fan de 19e en yn de 20e iuw binne de grêven deromhinne pleatst. Hoewol’t it in stevich boud monumint is, hat ek hjir de tiid syn wurk dien. De swiere stiennen opbou stiet op in bakstiennen fûnemint, dat troch fersakkingen troch it graven fan nije grêven swakker wurden is. De opbou driget no te ferskowen. It soe spitich wêze as oer in pear jier bliken docht dat it monumint net mear te rêden is, want it herinnert ús oan de winkel fan Sinkel en de ûntwikkeling fan Nederlânske warenhûzen, dêr’t Dútske famyljes de grûnslach foar leine.

Literatuer

• Monumenten in Nederland Fryslân, Rijksdienst voor de Monumentenzorg; Zwolle (2002)
• Leeuwarden 750-2000 Hoofdstad van Friesland, red. René Kunst; Franeker (1999)