Het valt weinig mensen op, maar vanaf de Aldewei kun je tussen de bosjes van het Stêdspark nog een vervallen gebouwtje zien staan. Dit is de laatst tastbare herinnering aan het verborgen verleden van het park. In de Tweede Wereldoorlog stond hier het Workumse NAD-kamp ‘It Romme Fjild’ waar vele jonge mannen te werk waren gesteld. Aan dit kamp heeft Warkums Erfskip nu een bijzondere expositie gewijd in het oude stadhuis van Workum. De tentoonstelling werd afgelopen zaterdag geopend door de 94-jarige ooggetuige Geert Bakker voorafgegaan door een lezing van Wilma Couperus van Stichting Werkkampen Hemrik.
De aanleiding
“Het viel ons op dat het gebouwtje in het Stêdspark overeenkomsten had met het ‘huisje’ van het NAD-kamp”, vertelt Johan Bouwhuis van Warkums Erfskip. “We zijn dat verder gaan onderzoeken en zo kwamen we achter de bijzondere geschiedenis. Er kwam zoveel interessante informatie naar boven dat we hiervoor een speciale werkgroep hebben opgericht. Samen met David Feenstra, Leny de Boer en Johannes Hoekema zijn we uiteindelijk de tentoonstelling ‘It Romme Fjild’ gaan organiseren. Mooie samenkomst van omstandigheden was natuurlijk 80 jaar bevrijding, wat de tentoonstelling extra gewicht geeft. We zijn blij dat we daarbij financiële ondersteuning hebben gekregen van diverse instellingen en de gemeente Súdwest-Fryslân. Daardoor konden we ook het professionele ontwerpbureau Hofmeijer Dekker, tekstschrijver Eva Hage en grafisch vormgever Nynke Visser inschakelen om het geheel zo goed mogelijk vorm te geven.”
Werkkamp ‘It Romme Fjild’
Waarvoor waren er die werkkampen? Wat gebeurde daar precies en hoe ging het eraan toe in ‘It Romme Fjild’ in Workum? Over de antwoorden op die vragen, gaf Wilma Couperus voor de opening een interessante lezing. Couperus deed onder meer onderzoek naar de NAD-kampen in Hemrik en kon daardoor meer vertellen over het reilen en zeilen in het Workumse kamp. “Veel mensen denken dat het Nederlandse Arbeidsdienst (NAD) een Duits initiatief was, maar niets is minder waar. De werkkampen werden weliswaar opgericht tijdens de Duitse bezetting in 1941, maar het idee is afkomstig van de NSB. In het begin kon je je vrijwillig aanmelden. In 1942 was deelname voor Nederlandse jongeren verplicht.”
NAD-kampen werden ook wel gezien als ‘Het leger met de Spade’. “In Workum marcheerden de jonge jongens vrijwel dagelijks door de straten om het buitendijkse ‘Groene Strand’ bij het IJsselmeer met de spade te ontginnen, aardappels te oogsten en de zomerkade te verhogen”, vertelde Couperus. “Het was daarbij heel gewoon dat de jongeren daarbij uit volle borst liederen moesten zingen. Een regel uit zo’n mars is bijvoorbeeld ‘Zingend aan het werk wordt Nederland weer sterk’.”
De lijfspreuk van NAD was dan ook ‘Ick Dien’ en symboliseerde de dienstbaarheid aan het land. In Workum gold dat voor 190 jonge mannen per lichting van 6 maanden. Het NAD-kamp heeft uiteindelijk bestaan tot september 1944. Toen viel het vrij snel uiteen naar aanleiding van de geruchten dat de geallieerden snel Nederland zouden bevrijden.
Opening tentoonstelling
De 94-jarige Geert Bakker woonde indertijd aan de Spoardyk die uitkeek op het kamp en hij heeft ‘It Romme Fjild’ als kind bewust meegemaakt. “Ik ging er vaak spelen en dan kreeg ik eten van de jongens.” De werkgroep hoefde ook niet lang na te denken wie ze zouden vragen voor de openingshandeling. Met een stevige knip in het openingslint, opende Bakker de expositie waarna de genodigden de tentoonstelling konden bewonderen. Wat opviel is dat van het NAD-kamp in Workum bijzonder veel fotomateriaal bewaard is gebleven. Naast foto’s zijn er diverse objecten, documenten en persoonlijke verhalen te zien. De tentoonstelling heeft een duidelijke routing die je meeneemt in het verhaal van dit vergeten stukje lokale oorlogsgeschiedenis.
De werkgroep is momenteel druk bezig met het ontwikkelen van een educatieprogramma voor de scholen en een wandelroute. Later dit jaar wordt hier meer over bekendgemaakt. De expositie ‘It Romme Fjild’ is te zien tot eind 2026.
(Bron Friso) Foto bijschrift: foto 1 Met een stevige knip in het openingslint, opende Bakker de expositie waarna de genodigden de tentoonstelling konden bewonderen.
