Schrijver, boekillustrator-tekenaar, musicus, theatermaker/speler en leraar Paul van Dijk uit Workum tekende en schreef Omke Ûle sjocht stjerren. Zijn dynamische en kleurrijke beelden tekenen de sfeer en geven daarnaast extra details en informatie die niet in de vierregelige rijmteksten passen. GMS Hurdegaryp verzorgde de digitalisering van alle illustraties in dit ontwapenende kinderboek uit 2023.
Omke Ûle sjocht stjerren is een prentenboek om met de Kerst of op een ander moment bij weg te dromen. In 2020 verscheen al Omke Ûle past op, beide boeken staan op zichzelf. De compacte rijmen zijn enigszins vergelijkbaar met rijmen op veel oudere centsprenten. Daarop worden in een reeks scènes, historische gebeurtenissen verbeeld en verteld of bij figuren met verschillende bezigheden of beroepen uitleg gegeven in enkele kernachtige zinnen op rijm vermeld wordt. In de Ûle boeken vormen de korte rijmen, het raamwerk van een sprookjesachtige vertelling, waarin beeld en tekst samen kleur geven aan de hoofdfiguren Omke Ûle en neef Eppy en de andere dierfiguren. Omke Ûle sjocht stjerren speelt in de ruimte en het ‘gewone’ Friese land- en waterschap op onze planeet aarde. De prenten onderscheiden zich onder meer van de oudere centsprenten, omdat er veel meer op te zien is en daarmee zet het prentenboek van Paul van Dijk lezers en luisteraars aan om hun eigen fantasie te gebruiken.
Omke Ûle is dol op zijn sterrenkijker, omdat hij dan dichter bij de sterren kan komen. Hij zou er het liefst zelf heenreizen. Neef Eppy wil Omke Ûle helpen om zelf echt naar de sterren te gaan, het is een droom die werkelijkheid kan worden. Eppy bedenkt daar een plan voor en bouwt in zijn eentje een voertuig waarmee Omke Ûle op sterrenreis kan gaan… Het loopt anders dan verwacht. Het geeft niet, Omke zal uiteindelijk toch naar de nieuw gecreëerde sterren reizen. Dat kan dankzij de hulp en samenwerking van andere, heel verschillende, dieren in het bos, uit het water en van het platte weidelandschap. Het zijn allemaal landschappen die ook voorkomen in het uitzendgebied van RTVNOF.
De schrijf-teken-carrière van Paul van Dijk kende een vliegende start. In 2011 bracht uitgeverij Afûk in Leeuwarden zijn eerste geschreven en geïllustreerde kinderboek uit, getiteld Renske wol stoer wêze! Het verhaal werd gebruikt voor het Lyts Frysk Diktee in Leeuwarden. Op YouTube staan filmpjes waarin te zien is hoe Van Dijk van zijn strakke tekeningen vloeiende aquarellen maakt, met precies de juiste sfeer, voor zijn in 2012 verschenen boek De Kening fan Juster. Het is een realistisch sprookje over een meisje en een Raveman, waarin Van Dijk zijn gevoel voor ‘angstaanjagende’ raven vormgeeft. Het daarop volgende boek is Wûndertoeter fan Hindrik Bûter, het aksjeboek in de Friese Boekenweek 2014.
Paul van Dijk schrijft toneelteksten voor zijn eigen theatergroep Knûkel en speelt muziek. Lijkt het daarom of Omke Ûle en alle andere figuren in het boek theaterfiguren zijn? De plaatsing in de ruimte van de gepersonifieerde dierkarakters, hun duidelijke houdingen en expressieve blikken en ‘gezichtsuitdrukkingen’ maken dat de figuren ook woordloos een verhaal vertellen, een toneelstuk over communicatie, vriendschap, afkeer, hoop, samen een oplossing vinden en genieten. De tekst rust daarbij op de beelden. Het omgekeerde kan ook, bij het voorlezen kunnen de woorden eigen beelden oproepen, voordat de woorden zich verbinden zich met de aquarellen in het boek. In één van de rijmdelen staat bijvoorbeeld ‘Omke zegt lief’ boven de prent van de glimlachende Omke Ûle. Hij heeft zijn ogen bijna gesloten en zijn hand rust op de kruin van de naar hem opkijkende Eppy, het is een prent die genegenheid verbeeldt en de rijmende mededeling meer kleur geeft, omdat er meer gebeurt dan de woorden meedelen. In zijn aquarellen schetst de schrijver ook de verschillende locaties, waarin het verhaal zich afspeelt. Wanneer Omke in de tekst zijn hoofd laat hangen, is er – in tegenstelling tot de andere platen van de sterrenhemel en de aarde -, op de illustratie geen enkel ander dier te zien dan Omke Ûle. Hij sjokt met zijn voorovergebogen rug naar de lezer toe, eenzaam door het landschap, zoals een acteur dat ook zou kunnen. Paul van Dijk zet alles trefzeker in beeld en tekst en is vooral ontwapenend.
Tekeningen: Paul van Dijk
1 Paul van Dijk, Omke Ûle sjocht stjerren, voor Jule, Daan, Dycke, Pelske en Hidde (foto Uitgeverij AFÛK)
2 ‘Moannemantsje’ (maanmannetje),detail, Omke Ûle sjocht stjerren van Paul van Dijk (2023)
3 ‘Neefje Eppy’ontwerpt, detail, Omke Ûle sjocht stjerren van Paul van Dijk (vormgeving Alex Fennema)
(Bron Auteur: Gerhild van Rooij, cultuurpublicist | RTV NOF