Het is weer zo ver, een gezellige groep Vrouwen van Nu en gasten, kwamen op donderdag 16 november naar de Klameare. Deze avond kwam Marie-Anne de Harder uit Workum een lezing verzorgen over haar vader, ‘de blinde musicus uit Workum’. Door middel van dia’s en verhalen, kregen wij een inkijk in het leven van Hessel de Harder.
In de Schoolstraat in Workum werden in 1915 een rij arbeiderswoninkjes gebouwd, bestemd voor nette arbeidersgezinnen, daar kwam Hessel ter wereld als tweede in het gezin. Hun vader werkte als houtbewerker op een fabriekje voor landbouwgereedschappen bij familie Bakker in de Begine. Aan de overkant van hun huisje was de bewaarschool, waar Hessel naar toe ging en later naar de lagere school met den Bijbel aan het Noard.
Het gebeurde in de eerste of tweede klas, toen Hessel met z’n vriendjes op de Merk aan het spelen was en een stok in het oog kreeg. Hoe dit kon gebeuren is niet bekend. Zijn gezichtsvermogen was sterk verminderd, totdat het door complicaties helemaal was verdwenen. Wat nu? Een ding was duidelijk, Hessel kon niet in Workum blijven, tot groot verdriet van zijn familie. Hij moest zijn ouders en zus, maar ook zijn veilige omgeving waar hij ook zonder iets te zien de weg kende, verlaten. Op zijn tiende vertrok hij uit Workum. Zijn vader bracht hem naar het blindeninstituut Huis ter Heide bij Zeist. Een pikzwarte, donkere dag voor een klein jongetje, dat niets meer kon zien en nu ook zijn ouders moest verlaten. Vanaf die dag was Hessel overgeleverd aan de blindenzorg.
Marie-Anne vertelde over het leven in en rond de blindeninstituten, hoeveel verschillende er waren en hoe het leven van de blinden er uitzag in die tijd. Zo kwamen de blinden niet buiten het instituut, dat altijd ver buiten stad of dorp lag. De kinderen sliepen op slaapzalen en de volwassen blinden hadden een heel klein kamertje. Er was een aparte vleugel voor mannen en vrouwen, maar ze aten gezamenlijk. Het spelen gebeurde weer gescheiden. Het betekende een totale vervreemding van de maatschappij. Bezoek van ouders was te kostbaar of te ver weg zoals bij Hessel. Gelukkig mocht hij in de vakantieswel naar huis.
Marie-Anne vertelde uitgebreid over het ontstaan van het in 1825 uitgevonden Braille puntenschrift, ontwikkeld door de 16-jarige Louis Braille. Wat daarna een ontwikkeling heeft doorgemaakt in het leven van blinden en slechtzienden. Gelukkig wordt nu veel meer gedaan voor deze groep mensen, ook al wordt het vaak vergeten in het dagelijkse leven, denk maar eens aan de stoepen in Workum, reclame borden, lage luifels, fietsen en andere obstakels die in de weg staan of liggen.
Hessel de Harder ging na zijn lagere school in Huis ter Heide, naar instituut Vossiuslaan in Amsterdam, een soort uitgebreide MULO met alle bijbehorende vakken. Daarnaast moest hij ook naar de stoelvlechterij. Maar dit saboteerde hij, althans hij deed of hij er niets van begreep. In de grote zaal stond een piano en dat was wat hij wilde, muziek maken. Toen de onderwijzers zeiden dat hij stoelen vlechten nooit zou leren, lag de toekomst voor hem open. Hij kreeg 4 uur per week pianoles en verder de algemeen vormende vakken.
In 1932 verhuisde het instituut naar Bussum en kreeg hij, toen 17 jaar oud, voor het eerst van zijn leven een eigen kamertje. In Bussum kon hij eindelijk aan zijn muziekstudie beginnen. Er stond in een apart muziekgebouw een orgel en vleugel en er waren studiecellen. Muziek overgezet kon worden in braille als volgt: linkerhand leest de puntjes, rechterhand speelt, daarna andersom en tenslotte de pedaalpartij erbij. Het is bijna niet voor te stellen dat je zo moet leren piano- of orgelspelen. In 1937 behaalde Hessel de diploma’s pianoleraar en kerk- en concertorganist, met hele hoge cijfers.
Na 12 jaar eindigde het leven op het blindeninstituut en ging Hessel geheel zelfstandig op kamers in Laren wonen. Hij werd benoemd tot organist van de NH kerk in Blaricum. In het dagelijkse leven gaf hij piano-, orgellessen en concerten. Hessel trouwt met de dochter van de koster en samen gaan ze in Utrecht wonen en werken.
In 1944 kwam daar abrupt een einde aan door bombardementen en is het gezin een paar maanden naar Workum verhuisd. Na de oorlog was alles weg. Geen leerlingen en concerten meer en van kerkdiensten alleen kon het gezin niet leven. Via een nieuwe wet kon Hessel aan het werk bij de PTT in Den Haag. Als typist om ingesproken brieven uit te typen, geen werk voor een musicus, maar wel brood op de plank. Gelukkig kon hij ook aan de slag als organist in de Badkapel van Scheveningen. Begin jaren 50 is Hessel ook een studie van jaren voor beiaardier gaan volgen.
Marie-Anne vertelde hoe alle logistieke problemen werden opgelost door het gezin en hoe het leven er met elkaar uitzag. De veranderingen in de maatschappij door de overheid voor de blindenzorg en de techniek. Ook alle obstakels, regels en simpele voorbeelden waar blinden mee te maken krijgen, bijvoorbeeld een briefje bij de bushalte als de bus niet reed.
In 1968 krijgt Hessel zijn droombaan: leraar aan de muziekschool, is organist, leidt een kinderkoor en beiaardier. In 1987 kwam er een einde aan het leven van deze bijzondere en dappere man die dankzij de muziek een prachtig leven kon leven. Maar zoals iedere blinde is ook hij tastend door de tijd gegaan.
Marie-Anne de Harder heeft ons een bijzondere kijk in het leven van haar vader, maar ook in het leven van onze blinde en slechtziende medemensen vroeger en nu gegeven.
Onze volgend bijeenkomst is dinsdag 12 december in het filmtheater van Workum.
(Bron Friso. Foto Mevrouw Marie-Anne de Harder met braille atlas en eigendommen van haar vader)